czwartek, 12 lutego 2015

IT organizational culture evolution in times of accelerating change


Long term sustenance of a profitable IT business is a big achievement, especially in current change momentum in technology development. Even bigger challenge is to achieve it with sustaining a high quality organization, ie. efficient, elastic, coherent and ready for forthcoming development - weather caused by growth or pivoting. This article highlights the starting point of modern IT organizations, from which they begin the process of evolution to this mature, high quality form. It also describes steps in most common transformation process, and suggests characteristic of an optimal target organization culture. The purpose here is to deal with the issue of forming IT organizations with mature, consistent cultures, the ones that in the same time succeeded economically. How to make a stable enterprise with all of its employees still being capabile to catch up after this accelerating change ongoing process? How to influence teams to not become passive and stagnant in the realm of grounded, comfortable organization culture, but rather to use it for boosting efficiency and building a sense of belonging ?  

The beginning of a change in modern IT organization

The accelerating change leaves a significant imprint not only on a daily lives of individuals, where it reveal itself with easier access to big data, longer life, alienation in cyber world or new issues on field of social coexistence or privacy in internet. Similar as with individuals, some pros and cons of the uncontrolled change of our world can be pointed out in the organizations reality. We can see those in particular in organizations vulnerable to effects of technological evolution per se - that is in IT, ecosystem which probably evolves faster than any other, and certainly in a most noticeable way.
The IT market was influenced lately mostly by the startup trend. By startups we mean small organizations built from the scratch, focused on creating a product, a products family or rarely on services or service chain. We can search for the roots of this trend at the end of century, precisely after 1997 [1], when famous C.Christensen’s book “The innovator’s dilemma” came up. It’s this book that popularized the concept of disruptive innovation as a key to generating growth and added value in modern economy. Especilaly in IT world, the concept fitted at sight because of two main characteristics of information technology:
  • Fast technology advancement creates lots of opportunities to explore, but at the same time it’s very risky. Therefore, it was way easier for big companies to invest in external businesses, more independent and free of corporate ballast, ergo less expensive.
  • The technology became closer to the human being in terms of ease of use. Moreover, it became ubiquitous, as we’ve started to use it everywhere and anytime. Those circumstances favored fresh brands with sharp and bright vision, that could have been identified with their products easily. And, behind those brands, there always had been some charismatic passionates fully devoted to the cause (=brand). This kind of sacrifice wasn’t possible for irregular IT giants.
After a few years IT market was strongly diagonalised between two groups: powerful companies reinvesting their cash in startups, and small startups trying to find their way to create return from investment. The landscape we can see today is the aftermath of this initial diagonalisation, and the biggest brands we know, ie. Instagram, Netflix or Uber lately, all  originates from those times. “Making a startup” became common and quite obvious way of doing business in IT (although we should mention that this term as itself is misused nowadays). However, it’s obvious that most of the times, new technological windows are becoming a triggers for new business, because those enables us to innovate by satisfying existing needs more effectively,  or create new markets (therefore explore new needs) with disruptive innovation. In most cases the second scenario (disruptive innovation) is manifesting itself on a field of B2C products, and during last couple of years it was dominated by a mobile revolution. However in both innovation types the startups were leading the way.
The evolution of a startup from it’s temporal initial form is almost always inevitable. From the organization perspective almost everything will change. Two main causes of startups’ organization transformation are:
  1. The product/service delivered by a startup succeeds, so it’s natural to scale up the added value to reach more consumers, increase quality or grow in any other known way. Hence the expansion is natural, and it entails  new mechanisms of operation, as well as passing on some good old organizational habits. New rules, as well as quitting the old ones will definitely impact organizational culture.
  2. Despite success, startup have to care about the added value it creates, that is evolve to meet their customers’ needs. Even in case of organizations that makes business straight from innovation as itself (That means those who focus on creating new markets, as it’s hard to find a lot of companies of this kind that consistently makes profit in Poland.), it’s inevitable to redefine some of their assumptions.  
We have to point out, that this evolution isn’t actually a 100% must. There are some rare examples of firms build upon the disruptive innovation concept, ie. those that create profit from design services, managing innovation initiatives or conducting commercialization of innovative products/services as their core business. But yet, those are negligible percentage, especially in Poland. Even though the world has identified creating growth by disruptive innovation as a best way of doing it, the economy of first decades of XXI century still consists on cash flow, which, according to Christensen, stands in opposition to disruption.

Organization culture description model

Organization culture change, as pointed earlier, is inevitable for startups, but it’s rarely a subject of coordinated, conscious process inside of organization. Even in cases of conscious raise of organizational culture topic, its creation and evolvement is spontaneous, though of course leaders dispose some powerful culture creation tools. Maybe because of spontaneity of this process and some kind of economic dynamics, the startup’s evolution to mature organization usually tends to follow a similar schema.
To describe this schema, to deliberate and conclude about organization culture, it’s crucial to adopt a conventional organizational culture description model. One of the most common out there and very efficient in the context discussed here is the organization archetypes model described on top of Competing Values Framework suggested by Cameron & Quinn in their work in 1999 [2]. The CVF model is applicable especially because it focuses rather on organization behavior and its outer surroundings, than on inner values,  communication or relations-based gradation. Shortly speaking, this model is adequate to talk about the organization in relation to its environment.

CVF2.gif
Pic1. Organizational culture archetypes matrix

This model consists of four quadrants splitting continuous 2-dimensional space in four. The x axis represents organization focus (inner - outer), the y axis: control factor (stability - flexibility). Each organization can be projected by a point in this space, and due to its continuity, it can be placed everywhere between some boundary values for x i y coordinates.
And so, the adhocracy culture (very flexible, with low level of formalisation) is highly oriented on external factors, which in this case means a product or service with its market position, and is also characterised by a low level of control (ie. high instability). Startups should definitely be classificated as adhocracy organizations. The other type that also focus on its external context is called the market type. In contrast to adhocracy, market cultures are highly controlled, because its necessary to have precise tools when you want to plan and verify goals, mostly economic. The best example (given by Cameron&Quinn) of those organizations are capital market and banking. The hierarchical culture on the other hand, is also characterized by high level of control, although the focus shifts from external to internal, hence the control here is about how well the company is operating and how it’s achieving its goals. We can find this kind of organizations among large international corporations, like IBM or HP. They have to care about the structures and commanding chain, because the size of organization is too big to take over manual control at any level in any moment. The last culture type, clan, is highly internally focused, but at the same time stays flexible and builds its identity and stays cohesive because of interpersonal relationships and values everyone believes.

First step in organizational culture evolution

Undoubtedly, organizational culture evolves, just as culture as itself does. What’s somehow cynic, it doesn’t matter which factors we’ll pick to describe it - shared values, atmosphere, management methods, employees mindset, symbolics and hidden meanings - all of those will be strongly influenced by economic circumstances and financial status of the company. As long as we consider organizations as profit-oriented companies, the company valuation and the efficiency of the way it earns money will be crucial, also for the process of culture forming. If we then accept the thesis that “each and every startup has to evolve because of the market maturation and hence new customers expectations”, it’s obvious to conclude that organization culture of startup also have to evolve. Shortly said, the world change, the people and their expectations change, and a company still has to earn money. Therefore, it changes too, also on the deep level of culture.
The economic factors, such as company valuation, its profitability and gain are crucial in organizational culture formation process, because they constitute an objective evaluation method for how good CEO’s are performing. The second biggest culture influence factor are the CEO’s, or more broadly, the organization leaders. It’s their doings that are directly pushing the organization towards (or backwards), however in most cases - what’s natural - mentioned economic factors dictates what they do. On the other hand, how they do it is a completely different topic. This how and what leaders do is a fundament of organizational culture. To put it in one sentence,  organizational culture depends on behavior and ambitions of leaders, who above all try to develop companies in changing markets conditions. At the end of the day it’s people who form organizations, and they don’t always act optimal in terms of profits (and it isn’t a bad thing), therefore the organization development path isn’t predestinated and obvious.
The case we are discussing here - the startups ie. adhocracy organizations can also evolve in many different ways. If we narrow those possibilities to three discrete directions resulting from CVF archetypes partitioning, we have three distinct possibilities:

  1. Startups falls in love with itself - The Clan.
In reality this scenario is unlikely. Clan is a place where relationships and the way it operates are deeply grounded and efficient, so that focusing on “we” isn’t a threat of economic catastrophe. They just don’t spend much time on this inner stuff, it’s just happening naturally.  The team-oriented leaders, that believe that the best way to succeed is to gather a “dream team” of devoted people tend to create a culture of clan from the first day on - consciously or not. Moreover, a kind of brotherhood and the feel of power that comes after first victories can be misidentified with stable clan culture. What really happens is temporal, as to harden the steel it’s not only about putting whatever hot you have into cold water. It’s a process, mainly process of failures and raises. Following the early-clan pattern often causes big problems in prosaic matter, ie. work organization or managing crisis. To use a metaphor once again, early clan is like a monk-neophyte - struggling with regular everyday duties can quickly extinguish the fire of religious exaltation.
  1. Building an empire - Hierarchy.
The combination of internal focus and the need of full control is a mixture that can be found among many IT founders with professional experience in large companies. The often grew up as a professionals working on big, complex and highly formalised projects, due to large and distributed teams, formal requirements ie. in public sector, or long duration. Leaders with this background tend to focus on structures and mechanisms, as they are afraid of chaos, which they experienced in they career. The well designed, flexible startup organization is starting to swell, there’s more and more to remember and coordinate, so things are starting to slip out of hands. The disorganization emerges as a serious threat. But the organizations dominated by rules and restrictions are quickly starting to suffocate - they operate inefficiently, because formal responsibilities takes more time than the actual work to do.
Especially during the first months or years of the company, even insignificant reduction of efficiency (that is, in this case, effectiveness of work time utilization) can be crucial in maintaining profitability and consequently the existence of organization. In practice, the startup-hierarchy transition is often quickly verified by the ruthless reality - the over-controlled surface begins to crack: excepting guidelines are more frequent that following them, and sometimes leaders’ heroic charges are the only way out of troubles, despite they break all the rules. What happens next is often a disaster - a company shifts to a handicapped kind of clan, in which the people “know better how to do their jobs”, or to a cynical kind of market culture, where people don’t believe in any higher values at all. They know they just have to “get the f..n job done”.
programowanie.jpg
Pic2.  A job offer, translation: “You’re interested in software development? You’d like to begin coding?... you have to know one thing: The time of patterns, interfaces and weird objective philosophies is dead and gone! NOW IT’S TIME TO WORK YOUR ASS OFF! (very vulgar) ...Do’t waste your time for multiyear education and purely theoretical patterns, which you can use only in books. In real work there’s no rules, patterns, objects and no time for stupid tests. DEVELOPMENT IS SHOCK, SURPRISES AND FUCKED UP CODE! Come to us and see for yourself, how development really looks like. DON’T WAIT! SEND US YOUR CV



  1. Aggressive penetration - The Market.
The market direction seems to be most reasonable (especially when it comes to profits), but it’s also most difficult for the team. The focus on product and innovation was something that brought all of them here, it was exciting, romantic and had been bonding the team together. The inevitable changes, such as product maturation, market grow and change, devaluation of added value delivered by the team in form of a product are often internally perceived as pejorative, and tend to decrease morale and team spirit. In such cases thoughts about the way the company works and how it operates is quite natural, and comes in form of unspoken concern:  “What will happen to us now?”. Then, to build a hierarchy or speak about relations and family-like clan is nothing more than turning head from the real issue. Frankly speaking, to form a market culture is a matter of sincerity of the leaders and the whole team - they have to realize, that they’re here because of the client, and their goal is to create a product they can sell and make money. They have to build a mindset of a final goal, which is not a piece of cake, and they all have to fight for it.

As we mentioned earlier, each of those scenarios is possible, as the culture transformation process depends mostly on leaders’ goals and ambitions. On the other hand, two of those paths are almost impossible to follow in modern economy, especially if we narrow our discussion to extreme forms of archetypical cultures (that means max values of both coordinates in each case).

The evolution path
Assuming - what we already did - that startups depends on mechanics of modern economy, dynamics of IT market and technology development, and that the business model of a startup doesn’t stand upon continuous innovation, we can draw an optimal path of evolution, which complies the outer conditions (enables organization to survive and grow), and on the other hand leads to organization maturity.

Culture evolution.png
Pic3. Organizational culture evolution

The adhocracy (startup) evolution path begins with shift to market-oriented culture, that is from focusing on tidying up everything around product or service, and its market position. Subsequently organization tries to fix itself, as it could been hurt a little bit because of market strive and somehow brutal pursuance, that has been necessary in previous step.  After that, when the organization knows how to make money and its interior seems to be ordered, it can develop to a clan, in which some actions comes naturally, without overmuch control. At this point organization become able to innovate continuously, that is, to become product-oriented again.

Step 1 - Economical stability.
As mentioned above, for startup to evolve into market-oriented culture is the best scenario. Primary challenges to meet for a young company are liquidity, building efficient sales team and channels and gaining detailed knowledge about target markets. Those are most unstable and rough times in IT organization lifetime, and it’s the time when most of companies fail to survive. Therefore it’s crucial to focus on results - conducting working solutions on time and penetrating markets.
It can last a while to tame the market and stabilize the way the company makes money, but at this point it’s all about staying alive. However, if it lasts too long, the organization could lose key employees, and therefore loose competences key to generate growth or else, become a zombie without much perspectives for development. The fluctuation process is a serious threat - some creative, hence valuable workers don’t find themselves fitting well in market-oriented organizations, that aims for objectives hard to identify with.  Especially for engineers from IT world  company’s position on the market or generated profits aren’t sufficient as a motivators.
The key role of a leader here is to maintain a team spirit by carefully listening to what is going on inside of the company. Morale can collapse and enthusiasm can go away when people start to feel more like a piece of excel formula rather than individuals. While the company puts money making as a top priority, it’s a leader who should nurture organization’s tissue.

Step 2 - Operational stability.
Escape from market culture phase comes naturally with economic stability, that is at the moment when the company has it all going at least okin the matter of finances. The market-hierarchy shift process is of course evolutionary, not rapid. As it progress gradually, it’s hard to pinpoint the exact moment when the organization passes the virtual line between internal and external focus. It’s possible, however, to point the causes and first symptoms of forthcoming change.
Second step is most intuitive among the whole evolution process. Moreover, this organization shift is somehow inevitable and reveals itself spontaneously. If the leaders are accustomed to speak with their teams about their impressions, the need of “clean some mess up”, “fix some procedures” or “organize the way we work” will start to emerge. The reason for this will be organization tiredness due to intense strive for external success, that, as mentioned earlier, often doesn’t correspond with situation inside the company. For example, people had to work overtime, or do things quick & dirty, etc. Specially the latter can be dangerous in case of IT companies, as it decreases morale and put people in kind of gloominess, the feeling that “it’s not how I thought it will look like”. Neglecting this moment can have serious economic consequences - market-oriented organization starts to burn out, employee fluctuation increases and personnel costs raises.
Despite the fact, that Step 2 of organizational evolution is almost spontaneous, hence seems to be easy for organization, the work that leader have to do is probably hardest in whole process. As the need of order will be authentic and likely easily articulated by people, they won’t appreciate the “cleaning process” when it start to propagate. Rules, policies, structure and new mechanisms, that will eventually make employees living easier, will also entail some temporal difficulties, and will mean death to nonformal deals and unspoken rules that help people machete their way through the jungle. Therefore, a person or a team responsible for transformation process (let’s call he/them change agent) has to be ready for complications, and at some point an open reluctance. Team members can express disapproval or even boycott agent’s ideas and using their internal authority among co-workers, try to tidy up things around them. It in turns is a first step into chaos and conflicts. To succeed the leaders have to stay careful and react to organizational “mood swings” ably. The best support on this stage can be found in J. Kotter’s great book [3], that seems to fit well to a perspective we’re using here.


Step 3 - operational stability

Organizations, and among them IT companies,  just like most of living creatures, pursue to achieve optimal level of energy utilization, that is, to be stable and comfortable. That’s because changes which leads an organization to well composed, harmonically organized group of people will eventually be accepted and will last. This kind of comfortable organization unfortunately raises threat of stagnation. Company, where everything is predictable, safe and calm actually isn’t the best  place to develop for a individual. As they say, development begins outside of our comfort zone. Comfortable organizations is getting harder to change itself - it no longer focus on market (they already know how to make money), there’s also no need to risk anything. Stagnation, invisible at first sight, will eventually effect in lack of ownership among employees, and afterwards lost of identifying with the company. Stable, predictable company becomes boring and stiff, but occasional development opportunities are hard to exploit - sometimes its better to leave well alone.
Hierarchy culture is often the one that stays for a long time. Actually there’s a lot companies that never go further from that point. The biggest challenge for leaders at this stage is to deeply understand that this comfortable situation also have to evolve, and then to realize when the moment come to push the organization into the process. To do this, leaders should decrease predictability level and let off with controlling in favor of unmeasurable interpersonal relations, engagement and taking care of people individually. It should lead organization to a clan culture, a bunch of people knowing themselves extremely well, aware of what they’re capable of and what’s their purpose. Eventually, the organization become a place where detailed policies are perceived unnecessary, and at the end of the day even disturbing on the path of self-improvement.
Even though bring the organization to clan culture doesn’t require much operational work, it’s the toughest step to do through the process. Primarily, because to initialize and stimulate it requires making hard and smart decisions without having a clear answer what is right or wrong. It’s a matter of feeling. Secondly, to build a clan one have to actually resign from some of the rules he set by himself earlier, and were designed to simplify the decision making process. Hence, to put them away means to raise everyday risk of choices people will have to make. To become a real clan, is for leaders to honestly say “i check you” to their organization. It will be a moment of truth, a reality check that will say everything about strength of bonds among people and their common identity. It’s also a moment of ultimate verification of value that employees bring to the table - when rigid structure vanishes, what’s left is bare meat of organization, formed by a group of individuals.
We can imagine this moment as similar to removing a cast from broken leg - as the cast bearer had used to wear it and he’s highly concerned whether he will manage to walk on his own, leaving the cast for too long may hold off recovery and fill mobility.

Clan as an optimal organization culture for IT companies
The model of organizational culture description suggested by Cameron & Quinn doesn’t entail every aspect of it and we also didn’t digg deeper than quite sketchy distinction to four quadrants. Sticking to this generalization, clan seems to be the best culture archetype there is for IT organizations. That’s because of two main reasons: an genuine strive to develop and evolve, and external circumstances dictated by modern economy. Moreover, clan consequences with some virtues that organization can have, that are most valuable for IT in given conditions and time:
  • The risk of spectacular and unexpected failures drops significantly. Highly experienced and coherent teams can quickly and intuitively react, they know their strengths and weaknesses, and therefore foresee most of potential threats.
  • True clan means that company’s value, defined as a holistic perception of stability, risk, efficiency, market value etc., is moving close to the sole value of the team. That means that the staff is gradually increasing its share in this value. In the era of technological transformation, rapid market and needs change, the model build upon human resource investment is promoted by bigest authorities of management and leadership.
  • To build a clan, leader has to first somehow refine the true value of his organization. To bring it to full coherence it’s necessary to get rid of some pieces of the puzzle that don’t resonate with what’s the organization about - hence the expression “raffinate” in the meaning of purification. Refined organization is strong and consistent one.
  • Employees devotion and their ownership of the organization comes exactly from identifying with the place they work in and with people with who they spend their time.

If we change the scale of organizations we consider here, basic assumptions we made can be not adequate, just as we can apply classical physics to the quantum scale. In big scale the clan culture doesn’t have to the best way. Big organizations has their own big problems, predominantly completely different than those from discussed market (that is small and medium IT companies formed due to evolutionary process of startup grow). Except those big corporations, clan seems to fit perfectly. However, it’s wise not to forget about very crucial factor - leaders (CEOs) intuition and desires. To build an organization is a hard work to do 24 h a day, not only between 9 and 17. Satisfaction and pleasure it brings, and a sense of purpose are not less important than economic success. Despite we’ve focused on the market context (ie. capitalism), we can’t skip the fact, that people do business also because they love it. Without satisfaction of founders/leaders no organizations can last for long. Clan culture gives the leaders closeness to the people, they can directly feel how their work impacts lives of their team members. The organization becomes something more than just a work place. For a true leaders the biggest reward is to lead a group of people, who fully realize their individual full potentials, at the same time strongly contributing to a common success.

There are also some risks associated with a mature clan culture. The biggest one is a phenomena that we can call organizational aging. It’s not inevitable for a clan organization to become “old”, and moreover, it’d be a mistake to compare company elderness with human senility. They have much in common in sense of symptoms, but in contrast to people, old organizations don’t have to die shortly. The symbolic meaning of human advanced age also doesn’t apply to companies.
The primary problem of clan as mentioned earlier is a sense of peace and excessive calmness brought to the organization by a confidence and harmony. That’s because they lead to sloth, which in turn causes quality and effectiveness drop for easier tasks that don’t seem to look like adventures any more.
On the other hand, difficult tasks can become more uncomfortable, especially if they are far from what people of the company got used to do. That’s because mature clans tends to fossilize, ie. reduce its flexibility. The strength awareness changes organization’s optics of new challenges: from excitation and increased motivation, a kind of adventure, they become obstacles on the way of “being ourselves” (if they’re not what the team would like to do just now).
This strength awareness, just mentioned as a cause of typical clan problems, often contributes to the process of organization hermetization. The group starts to isolate from external factors, especially from new trends, foreign authorities or new ideas. At some point, clan can overestimate it’s own value so much, that it’s impossible to move it even a little bit, unless it does it by itself, from within. Then, new ideas and new team members has to go a long way to fit in and be accepted. We can use an analogy to japanese family businesses or italian crime families: they have a flat hierarchy, a huge cohesion and extremely close relationships in the group. New members adopt slowly,  new ideas and methods has to be formerly organically accepted.
This forcing of changes - though actually not popular - is sometimes a must. In clan culture it can sometimes become impossible. Strong bonds in clan don’t favor blindly following orders, and clan mentality don’t favor acting without belief either. We can image lots of examples where walking the same path isn’t the best way, even when people feel it is. Sometimes organization simply doesn’t have any choice but to break things a little bit. To use the crime family analogy one more time, authority can click from time to time only if mobsters totally rely on the boss and his absolute power.
Self confidence and laziness, if accompanied by relative peace and known future of the company, usually leads to impoverishment of technological skills in organization. The story of success and employees proficiency in using known tools and frameworks aren’t doing good for learning and discovering new possibilities. People can be convinced they will do just fine, and those new toys are good for script kiddies. This syndrome refers particularly to engineers (ie. software) having problems with letting their main technology, which they grew up from, in the rearview mirror. Many companies are getting touched by this issue from time to time, many not even close to clan cultures. In clan however this phenomena can potentially be hardest to overcome. What is worse, problem grows gradually, and doesn't tend to disappear without intervention.

What to do where we’re already there?

Predictability, effectiveness, employees devotion, satisfaction and fulfillment. The clan culture is definitely a best candidate to be called the best organization culture for small and medium IT companies we can imagine. Going further through organization’s lifetime, we may ask a question - how to nurse well-formed, mature clan culture?
The key manipulation to use right from the starting point, the one that should strongly influence the culture, constitute teams and become a part of everyday living for employees is to make them feel a bit insecure. It’s about a mixture of restlessness and excitement that should define how people in organization look to the future. Despite how close people are to each other, how well the company is doing and how spectacular are its victories, people should always stay restless. Unfortunately, we can’t force it with words, nor shall it work imposed too late - then this urgency will hit the wall of ignorance, negligence and cynicism.
Most subtle, hence difficult task is to apply appropriate level of this urgency to the organization.  When too low, it won't solve the mature clan issues that were previously discussed. When too high it can at some point paralyze inner relationships and can raise new problems of dysfunctional organizations (unhealthy rivalry, egoistic individualism, teamwork issues). It’s almost impossible to name and describe the optimal level of uncertainty, as it’s influenced by so many factors. It’s possible however to describe actions, that when made consequently, will contribute to build flexible and change accepting clan. Those two actions are continuously challenging and the cult of failure.
 Failures, not to be confused with losses, are absolutely crucial to grow and become better. The lack of failures means that someone (or something, ie. organization) haven’t even try to push the limits, that is, he don’t actually know what he’s capable of, how he performs in new surroundings and where he should improve. For every conscious leader, that’s something absolutely unacceptable. It’s good to fail, as long as we learn on our mistakes. You don’t fail, if you dont try. If you don’t try, you’re not engaged. In mature organization, there’s no place for lack of engagement. Although, it’s not enough to simply expect people to fail. It’s important to build a climate for failing, a culture where spectacular mistake is associated with a huge lesson learned, which in turn is the basic expectation from employees - “There’s no place for laggers among us, so become better constantly. I expect that from you, and expect that from me.”. Of Course, it’d be nice not to ruin everything just because we want people to fail. They should fail when there’s time for lessons, and win big when it’s a test time.
To fail productively, that is by not devastating organization’s ongoing commercial projects is possible only if team members face big challenges on a regular basis. Some of them like to struggle, but others tend to seek tranquility, which will come easier in clan organization. So, again, is the leader who should care about challenging people not to become stiff and to push them through their personal limits. It’s desirable to see employees ask their boss for more ambitious tasks, as those already allocated don’t let him learn new things. It’s a good sign, a sign of thirst for challenge. Those emotional stories told next to coffee express about “spectaluar crash”, “epic fuckup” etc, in which the culprit appears as a strange kind of hero are, on the other hand, a sign, that to fail is something valuable. This “failure stories” and thirst of challenge are what should make us feel proud about our clan culture.

Epilogue. From Clan to… Adhocracy ?

Picture 2 shows a red dotted arrow representing adhocracy derived from a clan. We named “innovation” as a reason to traverse from left to right along the focus axis. After all those deliberations, it’s a good idea to interpret this notation.
We eventually have to ask ourselves a question: is a clan sustained with help of continuous challenge and failure cult still a clan? Maybe this readiness to change and willing to evolve still meets Cameron&Quinn’s definition of a clan ? Going further, where does the organization go from clan, when it’s fulfilling those “mature clan” guidelines? That’s what the arrow points to - a “mature clan” is in some way adhocracy.
I allow myself to suggest, that in realm of accelerating change, what mature clan really needs is flexibility and dynamism to cope with new challenges and create innovation from within the organization. The ability to react to unknown and passionate engagement makes clan somehow similar to adhocracy, just as on Picture2. The arrow is dotted, as clan will never really make this step fully; to quote the age comparison one more time, grown up man won't become a child again. He can, however, learn to maintain his “mind of a child”, cuteness, sharpness, freshness and hunger for a new.



[1] “The innovator’s dilemma”, C.Christensen 1997
[2] “Diagnosing and Changing Organizational Culture: Based on the Competing Values Framework”, K.Cameron, C.Quinn, Wiley (1999)
[3] “Leading change” - J. Kotter, Harvard Business School Press (1996)



piątek, 6 lutego 2015

Ewolucja kultury organizacyjnej firm IT w czasach przyspieszającej zmiany


Rentowność oraz utrzymanie przedsiębiorstwa IT w dłuższej perspektywie czasu to - przy obecnym pędzie zmian w technologii - duże osiągnięcie. Jeszcze większym jest natomiast dokonanie tego z jednoczesnym utrzymaniem organizacji na wysokim poziomie, tj. sprawnej, elastycznej, spójnej oraz pozwalającej na dalszy rozwój, czy to poprzez wzrost czy piwot. W niniejszym opracowaniu naświetlono punkt wyjścia współczesnych organizacji IT, czyli warunki w jakich rozpoczynają proces wewnętrznej przemiany do takiej właśnie dojrzałej postaci. Opisano także klasyczny przebieg tej przemiany organizacyjnej w dzisiejszym IT oraz zaproponowano cechy optymalnej docelowej kultury organizacyjnej. Celem artykułu jest zmierzenie się z zagadnieniem organizacji o dojrzałych, ugruntowanych kulturach, czyli tych, które osiągnęły już względny suckes (przynajmniej w rozumieniu organizacyjnym). Jak sprawić, aby stabilne przedsiębiorstwo i jego pracownicy utrzymali zdolność do nadążania za przyspieszającym tempem zmian (accelerating change) ? Jak wpływać na zespoły, aby ugruntowana już kultura organizacyjna nie sprzyjała stagnacji i pasywności, a jednocześnie gwarantowała wydajność pracy i poczucie bezpieczeństwa jej członkom? 
  
Zaczątki zmian we współczesnej organizacji IT


Przyspieszające tempo zmian odciska swoje piętno nie tylko na codziennym życiu jednostek, gdzie objawia się łatwiejszym dostępem do większej ilości informacji, dłuższym życiem, alienacją w cyberświecie czy nowymi problemami z dziedziny ochrony prywatności i relacji społecznych. Podobnie jak u członków społeczeństw, pozytywne i negatywne skutki niekontrolowanego postępu można zauważyć w organizacjach. W szczególności tego typu zmiany widoczne są w organizacjach podatnych na skutki ewolucji technologii per se - IT, a więc najbardziej widocznej i bezpośredniej formy technologii, ewoluującej być może najszybciej, a na pewno najbardziej zauważalnie.
Na zmianę kształtu rynku IT największy wpływ miał trend budowania startupów, czyli małych organizacji “od zera” skupionych wokół jednego produktu, rodziny produktów, rzadziej usługi bądź ciągu usług. Zapoczątkowanie startupowej mody można dostrzec pod koniec ubiegłego wieku, a dokładnie po 1997r., kiedy ukazała się publikacja C.Christensena “The innovator’s dilemma” [1]. To dzięki tej książce spopularyzowało się pojęcie disruptive innovation jako klucza do budowania wzrostu i wartości we współczesnej ekonomii. W świecie IT podejście to sprawdzało się z dwóch zasadniczych powodów:
  • Szybki postęp technologiczny to ogromna ilość szans do eksploatowania, ale też wielki stopień ryzyka. Znacznie łatwiej dużym organizacjom inwestować w byty zewnętrzne, często niezależne i nie obarczone korporacyjnym ciężarem, a więc i tańsze,
  • Technologia zbliżała się do człowieka pod względem łatwości, częstości, oraz kontekstu użycia. To z kolei zwiększyło wagę świeżości marki, oraz  konsekwencji w realizowaniu jasno wyznaczonej, czytelnej wizji za nią stojącej. Te warunki najłatwiej było osiągnąć dzięki pasjonatom, ludziom w pełni oddanym sprawie. Na tego typu poświęcenie nie mogły by pozwolić sobie duże firmy.
Po kilku latach rynek IT mocno zdiagonalizował się na dwie grupy: potężnych i silnych firm reinwestujących nadmiar kapitału w startupy, oraz małych firm próbujących wygenerować zwrot z inwestycji. Dzisiejszy krajobraz to pokłosie tej początkowej diagonalizacji, to z niej wyrosły takie marki jak Instagram, Netflix czy niedawno Uber. Powszechnym modelem na zarabianie w IT stało się “robienie startupu”, z resztą sformułowanie to uległo wytarciu i jest bardzo często nadużywane. Faktem natomiast jest, że motorem do tworzenia firm IT - startupów - jest najczęściej nadażające się okienko technologiczne, czyli nagłe pojawienie się nowego osiągnięcia technologicznego pozwalającego efektywniej zaspokoić istniejące potrzeby rynku, lub chęć tworzenia nowego rynku, a więc i nowych potrzeb, poprzez disruptive innovation. Najczęściej ten drugi scenariusz, tj. tworzenie rynku, manifestuje się w postaci produktów, a w ostatnich kilku latach niemal zawsze wiązał się on z rewolucją mobilną. W obu przypadkach natomiast słusznym jest mówienie właśnie o startupach.
W większości przypadków startupy zmuszone są wyewolułować do innej formy. Z perspektywy organizacji, w startupie zmieni się absolutnie wszystko. Dwie zasadnicze przyczyny zmiany organizacyjnej startupów to:
    1. Usługa/produkt tworzone przez startup osiąga sukces, co musi oznaczać skalowanie wartości dla większej ilości użytkowników, zwiększenie jakości, lub inną zmianę związaną ze wzrostem. Konieczna jest więc rozbudowa, a co za tym idzie wdrożenie pewnych nowych mechanizmów oraz rezygnacja z wielu dotychczas sprawdzających się zwyczajów organizacji. Zarówno wprowadzenie nowych, jak i zrezygnowanie ze starych zwyczajów może mieć bezpośredni wpływ na kulturę organizacyjną,
    2. Niezależnie od sukcesu, startup musi pielęgnować dostarczaną wartość, a więc dostosowywać się do konsumentów na rynku na którym funkcjonuje. Nawet w przypadku organizacji wprowadzających innowacje które tworzą nowy rynek rynek (disruptive innovation), nieuniknionym jest stanie się pokarmem dla prędzej czy później pojawiających się nowych potrzeb rynku. Dostosowanie do rynku oznacza natomiast wdrożenie pewnej elastyczności organizacji, która pozwoli adaptować model biznesowy (i sam produkt) do zmieniających się warunków.
Należy zauważyć, że zagadnienie to nie musi spotkać każdego startupu IT. Istnieją bowiem firmy zbudowane stricte wokół konceptu “rewolucyjnej innowacji”, tj. generujące dochód przez design, tworzenie innowacji oraz inicjację komercjalizacji opracowywanych produktów/usług. Jest to jednak relatywnie niewielki odsetek, szczególnie w Polsce - mimo, że świat zidentyfikował budowanie wartości w oparciu o innowacje jako ścieżkę przyszłości,  ekonomia pierwszych dekad XXI w. nadal oparta jest o przepływ gotówki, który młodej firmie ciężko zapewnić opierając się na ciągłej innowacji.


Model opisu kultury organizacyjnej


Zmiana kultury organizacyjnej, o której wspomniano powyżej, żadko kiedy jest przedmiotem skoordynowanego i świadomego procesu w ramach organizacji. Nawet w przypadkach świadomego adresowania zagadnień kultury organizacyjnej, jej tworzenie i ewoluowanie ma charakter samorzutny - liderzy dysponują natomiast narzędziami o działaniu kulturotwórczym. Być może ze względu na automatyczność tego procesu, oraz pewien schemat ekonomiczny, ewolucja startupu do dojrzałej organizacji zwykle ma bardzo podobną charakterystykę.
Do dalszego rozważania o kulturze organizacyjnej konieczne jest przyjęcie jakiegoś umownego modelu jej definiowania, opisu oraz wnioskowania o mechanizmach jej dotyczących. Najbardziej powszechnym oraz najskuteczniejszym w tym kontekście będzie model archetypów organizacji na podstawie Competing Values Framework, zaproponowany przez Camerona i Quinna w ich pracy z 1999 r [2]. Model CVF nadaje się szczególnie ze względu na jego skupienie bardziej na zachowaniu organizacji i kontekście jej funkcjonowania, niż na wartościach czy gradowaniu ze względu na jakość relacji. Słowem, model ten dobrze nadaje się do odniesienia organizacji do otoczenia.


CVF2.gif
Rys1. Macierz archetypów kultury organizacyjnej


W modelu tym wyznaczono cztery kwadranty, w ramach których odnaleść można każdą organizację. Kwadranty dzielą na 4 ciągłą przestrzeń dwuwymiarową wyznaczoną przez osie X: zorientowanie (wewnętrzne - zewnętrzne) oraz Y: kontrola (stabilność - elastyczność). Ciągłość przestrzeni powoduje, że organizacja może znajdować się w dowolnym jej miejscu, lecz w obrębie wyznaczonych brzegowych wartości po obu stronach współczynników X i Y.
I tak, kultura adhokracji (tymczasowości, dużej elastyczności i małego stopnia formalizacji) cechuje się mocnym zorientowaniem na czynniki zewnętrzne, w tym przypadku może to być produkt lub usługa, a także niewielkim stopniem kontroli (czyli sporą niestabilnością). Do takich organizacji z całą pewnością możemy zaliczyć startupy. Drugi typ, także skupiony na swoim zewnętrznym otoczeniu, to organizacje zorientowane na rynek. W porównaniu do adhokracji, kutlury zorientowane na rynek charakteryzują się wysokim poziomem kontroli, która pozwala planować, kontrolować oraz osiągać cele, najczęściej ekonomiczne. Przykładem otoczenia pasującego do tej kultury są np. firmy na rynkach kapitałowych czy w bankowości.  Kultura hierarchiczna także związana jest z dużym poziomem kontroli, lecz akcept skupienia przesuwa się na wnętrze organizacji, przez co wspomniana kontrola sprowadza się tu bardziej do dbałości o mechanizmy samej firmy oraz sposób, w jaki organizacja realizuje swoje cele (nie koniecznie same cele). Tego typu organizacje znajdziemy np. pośród dużych międzynarodowych korporacji, jak IBM czy HP. Wreszcie kultura typu klan to taka, która pomimo zorientowania na wnętrze organizacji zachowuje elastyczność i bazuje na aspektach miękkich w działaniu.


Pierwszy krok ewolucji kultury organizacyjnej


Niewątpliwie, kultura organizacji ewoluuje. Jakiejkolwiek jej defnicji nie wybierzemy - wartości, klimat, sposób zarządzania, wymogi i oczekiwania, symbolika i ukryte znaczenia - wszystkie te rzeczy będą istotnie zależne od warunków ekonomicznych i sytuacji finansowej firmy. Dopóki rozważamy organizacje pod postacią szeroko pojętych działalności gospodarczych (w odróżnieniu np. od NGO) wartość firmy oraz skuteczność, z jaką operuje pieniędzmi będą kluczowym czynnikiem kulturotwórczym. Jeżeli więc przyjmiemy założenie z początku, tj. “każdy startup musi prędzej czy później przejść zmiany wynikające z dojrzewania rynku, a więc i oczekiwań swoich klientów”, naturalną konsekwencją będzie wniosek o ewolucji kultury organizacyjnej. Mówiąc krótko, świat wokół się zmienia a firma wciąż musi zarabiać pieniądze, ergo: kultura się zmienia.
Czynniki związane z pieniędzmi czyli wycena, rentowność, wielkość zysku decydują, gdyż najczęściej stanowią obiektywną ocenę działania managerów. Drugim czynnikiem bardzo istotnie wpływającym na kulturę jest osoba lidera/liderów organizacji. To ich działania są bezpośrednim czynnikiem kulturotwórczym, jakkolwiek w zdecydowanej większości przedsiębiorstw kwestie ekonomiczne stanowią z kolei główny motyw tego “co” robią liderzy. Inna sprawa “jak” to robią, co pozostaje nie bez znaczenia dla kultury. Ujmując te relacje w jednym zdaniu, kultura organizacyjna zależy od zachowania ambicji i dążeń jej liderów, którzy ponad wszystko starają  się rozwijać przedsiębiorstwo w zmiennych warunkach rynkowych. Na koniec dnia o organizacji decydują ludzie, nie zawsze podejmujący decyzje optymalne z perspektywy finansowej (na całe szczęście), w związku z czym - mimo wszystko - kierunków zmian jest wiele.
Omawiany przez nas przypadek - startupy, czyli organizacje o kulturze w stylu adhokracji także mogą ewoluować na wszelkie możliwe do wyobrażenia sposoby. Zawężając dziedzinę do trzech dyskretnych kierunków reprezentowanych przez pozostałe kwadranty, mamy trzy możliwości:


  1. Startup “zakochuje się” w sobie - kierunek klan.
W praktyce taki scenariusz jest mało prawdopodobny - klan to organizacja, w której relacje i sposób działania są ugruntowane i sprawne, dzięki czemu ich dominacja w funkcjonowaniu nie grozi katastrofą. Liderzy zorientowani na zespół, którzy wierzą w osiągnięcie sukcesu przez skompletowanie “drużyny marzeń” mogą - świadomie lub nie - tworzyć kulturę o tego typu modelu. Zżycie i poczucie siły, które pojawia się w zespole po pierwszych sukcesach może być mylnie identyfikowane z ugruntowaniem kultury. W rzeczywistości przejście startupu w klan wymagało by sporo czasu i zapewne na tej drodze pojawiły by się pewne stany pośrednie. Budowanie klanu od początku skutkuje najczęściej sporymi problemami w organizacji pracy przy pierwszych kryzysowych sytuacjach. Posługując się metaforą, “przedwczesny klan” przypomina mnicha-neofitę - prozaiczne problemy codziennego życia mogą szybko zwalić z nóg entuzjazm religijnego uniesienia.


  1. Przygotowanie do imperium - kierunek hierarchia.
Orientacja na wnętrzu organizacji w połączeniu z potrzebą poczucia pełnej kontroli to tendencja, którą zauważyć można u twórców nowych firm IT z przeszłością zawodową w korporacji. Najczęściej dojrzewali zawodowo przy sporych projektach o dużym stopniu formalizacji potrzebnej ze względu na rozproszenie i wielkość zespołu, względy formalne w przypadku projektów dla sektora publicznego, czy ich długotrwałości. Liderzy ci zbyt wcześnie skupiają swoją energię na budowie struktury oaz mechanizmów działania z obawy przed chaosem który znają ze swoich poprzednich doświadczeń. Chaos ten powoli zaczyna im zagrażać ze względu na rozrost ich elastycznej, adhokracyjnej organizacji. Organizacje zbyt wcześnie zdominowane przez zasady i przepisy po chwili zaczynają się dusić - funkcjonują niewydajnie, bo obowiązki formalne zajmują więcej czasu niż faktyczna praca.  
Na początku rozwoju firmy małe obniżenie wydajności, tzn. stopnia utylizacji czasu pracy zespołu może decydować o być albo nie być firmy, dlatego też tendencja do budowy korporacji ze startupu często zostaje szybko zweryfikowana przez rzeczywistość; na tafli pojawiają się pęknięcia, tj. wyjątki od zasad oraz szarże w wykonaniu liderów, które ratują sytuację ale łamią wszystkie zasady przez nich ustanowione. Organizacja przesuwa się do klanu, który “sam wie najlepiej” jak działać, lub do modelu rynkowego, w którym zespół otwarcie przyznaje, że zasady były fajne na studiach, a teraz - parafrazując klasyka - “nadszedł czas napier...ania”.
programowanie.jpg
Rys2. Nadszedł czas…


  1. Agresywny startup - kierunek rynek.
Rozwój najbardziej uzasadniony z perspektywy ekonomicznej, ale być może najtrudniejszy dla zespołu. Dotychczasowe skupienie na produkcie i innowacji było czymś pasjonującym, wręcz romantycznym, co spajało i cementowało zespół. Zmiany wokół startupu, dojrzewanie rynku, starzenie się i dewaluacja wartości dostarczanej przez produkt mogą być wewnętrznie postrzegane jako pejoratywne i często mają wpływ na zmniejszenie morale. W takich warunkach skupienie się na wnętrzu firmy i jej modus operandi przychodzi naturalnie, stanowi w pewnym sensie odpowiedź na niewypowiedziane pytanie “i co teraz z nami będzie?”. Budowa hierarchii lub stawianie na relacje powoduje odwrócenie uwagi od problemu, o którym mowa. Zorientowanie organizacji na podejściu rynkowym wymaga swoistej szczerości od jej członków - naszym celem jest klient, a dokładnie sprzedaż i skuteczność. Musimy walczyć o efekt końcowy, osiągnięcie sukcesu to nie bułka z masłem i musimy dawać z siebie wszystko.


Jak wspomniano wcześniej, każdy z tych scenariuszy jest możliwy, bo proces zmiany kultury zależy głównie od nastawienia i ambicji liderów. Z drugiej strony, część z pokazanych ścieżek jest niemal awykonalna w warunkach rynkowych, w szczególności jeśli ograniczyć się do wariantów skrajnych archetypów kultur (czyli maksymalnych wychyleń wartości dwóch decydujących czynników: kontroli i zorientowania na zewnątrz/wewnątrz).

Ścieżka rozwoju
Przy poczynionym wcześniej założeniu, że startup podlega współczesnej ekonomii, dynamice rynku IT i tempie zmian, oraz że model biznesowy organizacji nie polega na ciągłej innowacji, istnieje pewna optymalna ścieżka rozwoju, która z jednej strony odpowiada warunkom zewnętrznym, tj. pozwala firmie przetrwać i się rozwijać, z drugiej prowadzi do dojrzałości organizacji.
Ewolucja kultury.png
Rys3. Ewolucja kultury organizacyjnej


Ścieżka ta rozpoczyna się od przejścia w kulturę skupioną na rynku, czyli zorientowanie się na kontrolę i porządek w pracy nad produktem/usługą. Drugim krokiem jest skupienie na naprawieniu organizacji, która mogła ucierpieć przez wysiłek włożony w ustabilizowanie pozycji rynkowej. W trzeciej kolejności organizacja, która wie jak zarabiać pieniądze oraz jest uporządkowana wewnętrznie może rozwinąć się do klanu, w którym pewne rzeczy przychodzą naturalnie, bez konieczności nadmiernego sterowania. W tym stanie organizacja nabiera zdolności i kwalifikacji do dalszego wdrażania innowacji.


Krok 1 - Stabilizacja ekonomiczna.
Jak opisano powyżej, przejście z kultury tymczasowości do zorientowania na rynek jest najlepszym scenariuszem dla startupu. Podstawowymi problemami, z jakimi najczęściej zmaga się młoda firma są płynność finansowa, wykształcenie mechanizmów i zespołu sprzedaży, oraz poznanie i określenie rynku na którym działa. To najbardziej niestabilny i burzliwy etap w życiu organizacji IT, istnieje też największe prawdopodobieństwo, że firma go nie przetrwa. W związku z tym należy skupić się na efektach - dostarczaniu  działających rozwiązań w założonym terminie.
Okiełznanie rynku i ustabilizowanie sposobu zarabiania pieniędzy, który gwarantuje firmie przetrwanie może trwać długo. Jeżeli proces ten trwa zbyt długo, firma może stracić kluczowych pracowników, a w efekcie utracić kompetencje do generowania wartości, czy - w najlepszym wypadku - zmienić się w wygasły byt bez potencjału na rozwój. Dzieje się tak dlatego, że niektóre jednostki - często najbardziej kreatywni i wartościowi pracownicy - nie czują się dobrze w organizacjach skupionych na rynku, nie realizujących celu, z którym pracownik może się identyfikować. Szczególnie w branży IT i pośród inżynierów, pozycja rynkowa i generowanie przychodów nie stanowi na dłuższą metę silnej motywacji.
Kluczową rolą liderów na tym etapie jest jednoczesna dbałość o zespół: jego morale i spójność, które mogą mocno spaść, jak tylko zniknie entuzjazm towarzyszący początkom organizacji.


Krok 2 - Stabilizacja operacyjna.


Wyjście z etapu “rynkowego” jest naturalnie uwarunkowane względnym ustabilizowaniem ekonomicznym organizacji, które pozwala jej utrzymać swoją działalność. Proces  przejścia do hierarchii ma oczywiście charakter ewolucyjny, nie natychmiastowy. Postępuje on stopniowo, nie można więc wskazać konkretnego momentu, w którym organizacja przekracza umowną linię między zorientowaniem rynkowym, a wewnętrznym. Można natomiast wskazać przyczyny i pierwsze objawy zapowiadające gotowość organizacji do tej zmiany.
Przejście kroku 2 jest najbardziej intuicyjnym w opisywanym procesie; ponadto, jest ono w pewnym sensie nieuniknione i manifestuje się w organizacji samoczynnie. Jeżeli liderzy mają w zwyczaju rozmawiać z zespołem o organizacji, potrzeba “ułożenia sposobu w jaki działamy”, “naprawienia kilku procedur”, “wprowadzenia trochę pożądku” etc. prawdopodobnie sama zacznie wypływać podczas tych rozmów.  Przyczyną tego jest zmęczenie organizacji działaniem silnie zorientowanym na osiągnięciu zewnętrznego sukcesu. Najpewniej wynika ono bezpośrednio z pracy po godzinach oraz obniżenia jakości dostarczanych rozwiązań. Szczególnie ten drugi czynnik decyduje w IT o spadku morale i poczuciu, że “nie tak powinno to wszystko wyglądać”. Zaniedbanie tego momentu w życiu organizacji ma oczywiście ogromne skutki ekonomiczne. Firma IT pozostająca w kulturze rynkowej zaczyna się wypalać, rośnie wskaźnik fluktuacji kadr oraz koszty utrzymania zespołu.
Choć potrzeba wykonania przez organizację kroku 2 w rozwoju kultury manifestuje się sama, praca do wykonania po stronie liderów organizacji jest być może największa w całym opisywanym tu procesie ewolucji. Potrzeba wprowadzenia porządku wyrażana przez zespół będzie autentyczna, lecz samo porządkowanie nie często bywa przyjmowane z otwartością. Reguły, przepisy, struktura i mechanizmy które docelowo usprawnią pracę teamu oznaczają też zerwanie z już kiełkującymi niejawnymi metodami radzenia sobie z problemami,  nieformalnymi relacjami oraz niewypowiedzianymi zasadami współpracy pomiędzy poszczególnymi pracownikami. Osoba/zespół odpowiedzialny za zmianę musi więc spodziewać się komplikacji, a w pewnym momencie otwartej niechęci. Członkowie organizacji mogą wykazywać dezaprobatę czy nawet bojkotować wprowadzane zmiany, lub kożystając ze swojego autorytetu samemu porządkować swoje otoczenie, co często skutkuje chaosem i wewnętrznymi konfliktami. Sukces będzie zależny od wielu czynników, oraz odpowiedniego reagowania liderów na nastroje w organizacji, które na różnych etapach przejścia będą się zmieniały. Tego typu proces zmian w organizacji to szeroko opisywane w literaturze zagadnienie - perspektywę, z której do niego podchodzimy, można odnaleźć m.in. w świetnym opracowaniu J. Kottera [3].


Krok 3 - Sprawność operacyjna


Organizacje, w tym firmy IT ale też wszelkie inne organizmy mają tendencje do dążenia do maksymalnej stabilizacji, tj. komfortu. Zmiany, które doprowadzają organizację do dobrze zorganizowanej, harmonijnie funkcjonującej grupy ludzi zostają z czasem zaakceptowane. Rodzi się jednak zagrożenie stagnacji. Organizacja pewnie funkcjonująca według sztywno ustalonych zasad może nie być najlepszym miejscem do rozwoju osobistego, czy wykazania się inicjatywą. W takiej sytuacji co raz trudniej organizacji coś zmienić - nie skupia się już na rynku (tutaj teoretycznie wszystko działa), nie ma też potrzeby ani zdolności do ryzyka. Stagnacja, choć na początku niewidoczna, może z czasem skutkować zanikiem poczucia odpowiedzialności pracowników za firmę, oraz utratą tożsamości. Praca w takim miejscu może stać się nudna i bezbarwna, a nadażające się okazje do rozwoju trudno eksplorować, zgodnie z powiedzeniem “lepsze wrogiem dobrego”.
W większości przypadków hierarchia jest kulturą najdłużej obowiązującą w życiu organizacji, a sporo firm IT na niej poprzestaje. Najważniejszą rolą liderów na tym etapie rozwoju jest zrozumienie potrzeby zmiany. Najtrudniejszym zadaniem z kolei jest zauważenie odpowiednich momentów, w których należy pobudzać zespół do zmiany. Kierunkiem zmiany powinno być zmniejszenie stopnia przewidywalności i sterowania działaniem organizacji przez reguły, na rzecz wzajemnych relacji interpersonalnych, zaangażowania i dbałości o jednostkę. Firma powinna zacząć zmieniać się w klan, grupę ludzi doskonale rozumiejących swój cel, znających swoje możliwości oraz w pełni identyfikujących się z grupą. W takim miejscu rozbudowane przepisy postępowania przestają być potrzebne, by w końcu stać się przeszkodą na drodze samodoskonalenia.
Mimo, że wprowadzenie organizacji w kulturę klanu nie wymaga zbyt dużo pracy operacyjnej, jest ono najtrudniejszym krokiem na drodze ewolucji organizacji. Po pierwsze dlatego, że  zainicjowanie procesu i jego stymulowanie wymaga podejmowania mądrych i rozważnych decyzji. Po drugie, budowa klanu to rezygnacja z zasad, które upraszczają podejmowanie decyzji, ergo: zwiększenie ryzyka. Aby stać się klanem, liderzy muszą powiedzieć przysłowiowe “sprawdzam” swojej organizacji. To teraz zweryfikowane zostanie, jak silne są wartości łączące kolegów z pracy i kim tak na prawdę jesteśmy. Teraz może też okazać się, że dotychczasowe metody ewaluacji pracowników, a co najważniejsze także ich własne poczucie przydatności i wagi pracy którą wykonują (prestiżu) ulegną rewaloryzacji.
Opisywana sytuacja może przypominać trochę zdjęcie gipsu - choć noszący gips już do niego przywykł i ma wielkie obawy przed chodzeniem o własnych siłach, zbyt długie trzymanie go na nodze może sprawić, że bardzo trudno będzie odzyskać pełnię sprawności.

Klan jako optymalna kultura organizacyjna IT
Zaproponowany model kultury organizacyjnej wg Camerona i Quinna nie opisuje każdego jej aspektu, a w niniejszym rozważaniu nie zagłębiono się w nie bardziej niż z dokładnością do dość ogólnego podziału na kwadranty CVF. Pozostając na tym poziomie opisu, klan wydaje się najlepszą docelową kulturą organizacyjną dla branży IT. Wynika to z wewnętrznej potrzeby rozwoju i ewolucji, połączonej z warunkami zewnętrznymi, tj. współczesną ekonomią. Ponadto, klan posiada pewne cechy, które w założonych warunkach i czasie można postrzegać jako najcenniejsze dla firmy IT:
  • Ryzyko spektakularnych i niespodziewanych porażek znacznie spada. Zespoły o wysokim poziomie doświadczenia i spójności potrafią na czas reagować na niepowodzenia, a także dobrze znają swoje słabe strony i potrafią przewidzieć większość potencjalnych zagrożeń.
  • Wprowadzenie klanu powoduje, że wartość firmy rozumiana holistycznie zmierza do pokrycia się z wartością zespołu. W czasach szybkich zmian technologicznych oraz rynkowych, trend inwestowania w zespół i budowania wartości firmy w oparciu o ludzi jest promowany przez największe autorytety biznesu i zarządzania.
  • Osiągnięcie klanu związane jest ze swoistą rafinacją wartości w organizacji. Aby doprowdzić organizację do pełnej koherencji możliwe, że konieczne będzie pozbycie się fragmentów, które nie rezonują w tej samej częstotliwości - stąd termin “rafinacja”, w rozumieniu filtrowania elementu wartościowego. Dzięki temu procesowi można mieć pewność, że organizacja jest silna i spójna.
  • Poświęcenie pracowników i ich poczucie odpowiedzialności za organizację wynika z identyfikowania się z miejscem w którym pracują i ludźmi z którymi spędzają czas.


Przy zmianie skali organizacji pierwotne założenia mogą nie być adekwatne, podobnie jak klasyczna fizyka nie sprawdza się najlepiej przy mikroskali. W warunkach wielkiej skali przedsiębiorstw kultura zbudowana na archetypie klanu nie musi być najlepszym rozwiązaniem. Skala ta, a więc i problemy takiej organizacji są najczęściej czymś kompletnie obcym dla omawianego sektora (małe i średnie firmy IT powstałe w skutek ewolucji ze startupu). W pozostałych warunkach wiele argumentów oraz intuicja wskazują na klan jako optymalną formę. Warto nie zapominać o tym ostatnim czynniku - intuicji i pragnieniom. Budowa organizacji to praca, którą liderzy wykonują cały czas, nie tylko kilka godzin w czasie dnia. Komfort ich pracy, przyjemność z jej wykonywania, oraz poczucie sensu są nie mniej ważne, niż ekonomiczny sukces organizacji. Mimo, że w tym opracowaniu skupiono się na kontekście rynkowym (tj. warunkach kapitalistycznych), nie da się ukninąć tematu satysfakcji i poczucia szczęścia liderów. Bez tych zjawisk organizacja nie jest w stanie długo prosperować. Kultura klanu zapewnia liderom poczucie bliskości, mogą bezpośrednio odczuwać, jak ich wkład w organizację przekłada się na życie członków zespołu. Taka organizacja staje się czymś więcej niż miejscem pracy. Doświadczonemu liderowi największą satysfakcję daje taka organizacja, w której każdy z pracowników wykonując swoje kluczowe dla sukcesu ogółu obowiązki spełnia i realizuje się także indywidualnie.


Budowa klanu niesie ze sobą pewne zagrożenia, nawet w wersji w pełni dojrzałej. Największym problemem klanu są zjawiska, które występujące razem przypominają objawy ludzkiej starości. Wbrew pierwszej myśli która się teraz nasuwa, dojrzały klan nie jest jednoznaczny ze starością organizacji. Mówiąc innymi słowy, “starość organizacji” i ludzka starość są podobne symptomatycznie, lecz błędem było by stawiać je w jednej linii pod względem  znaczenia symbolicznego, a tym bardziej końca żywota do którego prowadzi, co dojrzałego klanu stanowczo nie charakteryzuje.
Zasadniczym problemem klanu jest komfort i poczucie spokoju, które daje pewność siebie (jako organizacji) i kontrola. Te dwa osiągnięcia prowadzą do rozleniwienia, które z kolei skutkuje obniżeniem jakości pracy przy mniej wymagających zadaniach.
Trudniejsze zadania mogą natomiast  stawać się coraz mniej wygodne, szczególnie jeśli odbiegają one od dotychczasowych doświadczeń organizacji. Dojrzały klan ma bowiem tendencję do stopniowego kostnienia, tj. zmniejszania elastyczności. Poczucie siły odwraca podejście do wyzwań: z pożądanej ekscytacji i motywacji, nowe przeszkody do pokonania są nudne, jeśli nie wpasowują się idealnie w to czym zespół najbardziej chciałby się zająć. Idealne zadania - trudne, ciekawe, ale możliwe do zrealizowania - nie zdażają się jednak zbyt często.
Pewność siebie, którą wymieniono już jako potencjalną przyczynę typowych problemów klanu, często jest też powodem hermetyzacji organizacji o takiej kulturze. Polega ona na nadmiernym izolowaniu się grupy od czynników zewnętrznych, w szczególności od wpływu trendów, autorytetów czy nowych pomysłów. Klan w pewnym momencie tak mocno wierzy w swoje możliwości, że wszelkie zmiany wewnątrz organizacji muszą odbywać się drogą swobodnych, nie forsowanych kroków. Nowe pomysły, podobnie jak nowi pracownicy, muszą przejść długą drogę adaptacji zanim zostaną przujęte na łono klanu. Najlepszą analogią będą tutaj japońskie firmy rodzinne, lub włoskie rodziny mafijne: charakteryzują się relatywnie płaską hierarchią, ogromną spójnością i niezmiernie bliskimi relacjami w grupie. Podobnie jednak jak w firmach IT w stylu klanu, nowi członkowie długo się adaptują, a nowe pomysły i metody działania muszą zostać organicznie zaakceptowane, ich forsowanie nie jest skuteczne.
Wspomniane forsowanie zmian - choć w zasadzie mało popularne - czasem bywa konieczne. W kulturze klanu odgórne narzucanie zmian może być niemożliwe. Relacje w klanie nie sprzyjają akceptowaniu poleceń służbowych bez refleksji, a mentalność pracowników nie ułatwia im postępowania zgodnie z wytycznymi, w które nie mają pełnej wiary. Możemy wyobrazić sobie mnóstwo przypadków, w których kroczenie obraną ścieżką nie musi wydawać się pracownikom dobre, nawet jeżeli organizacja nie ma innego wyjścia. Wracając do analogii rodziny mafijnej - “rządy twardej ręki” są możliwe, ale jedynie w przypadku pełnej wiary w lidera i utrzymania jego nadrzędnej, autorytarnej roli.
 Rozleniwienie i pewność siebie - jeżeli towarzyszy im względny spokój o przyszłość firmy -  zwykle skutkują w dłuższej perspektywie zubożeniem kompetencji zespołów IT. Sprawność, z jaką potrafią działać, oraz sukcesy jakie odniosły najczęściej nie stanowią dodatkowej motywacji do poznawania nowych technologii, języków, czy frameworków. Pokutuje wtedy przekonanie, że “i tak sobie poradzimy”, a nowe zabawki są dobre dla dzieci. W szczególności teamy inżynierów (np. programistów) mają problemy z odrzuceniem technologii, wokół których zbudowali już wiele narzędzi i komponentów znacznie ułatwiających im development nowych rozwiązań. Jest to problem bardzo częsty nie tylko w klanie, lecz to tutaj może być najtrudniejszy do przezwyciężenia. Co gorsza, ma on charakter narastający; upływ czasu jedynie pogarsza sytuację.

Co zrobić, gdy jesteśmy u celu ?


Przewidywalność, efektywność, zaangażowanie pracowników, a co najważniejsze - satysfakcja i możliwość spełniania swoich osobistych celów. Klan stanowczo może uchodzić za docelową kulturę organizacyjną małych i średnich firm IT. Idąc dalej, napotykamy kluczowe pytanie - jak pielęgnować taką kulturę?
Kluczowym zabiegiem, który należy stosować od samego początku, który powinien mieć wielki wpływ na kulturę i konstytuować charakter zespołów, jest wprowadzenie poczucia niepewności. Chodzi tu o połączenie niepokoju z niecierpliwością i ekscytacją, które powinni czuć członkowie teamu w stosunku do tego, co spotka ich jutro. Niezależnie od tego jak blisko ludzie są ze sobą, jak dobrze prosperuje firma i jak spektakularne odnosi sukcesy, organizacja za wszelką cenę powinna utrzymywać poczucie niepewności. Niestety, metody siłowe nie są w tym przypadku skuteczne, a próby zaszczepienia tego poczucia zbyt późno mogą być ignorowane lub mylnie odczytywane jako irracjonalne zaburzanie pracy dobrze funkcjonującej maszyny.
Rzeczą najbardziej subtelną, a więc i najtrudniejszą do analizy, jest dobranie odpowiedniego poziomu tej niepewności. Zbyt niski nie rozwiąże problemów opisanych wcześniej, zbyt wysoki uniemożliwi na pewnym etapie budowanie więzi, może też spowodować niezdrową konkurencję, objawy niepożądanego indywidualizmu (czyli problemy z pracą zespołową), czy wypalenie. Mówiąc krótko, zespołom nie pracuje się fajnie w stresie. Z drugiej strony, w atmosferze samouwielbienia trudno się rozwijać. Cytując bowiem klasyczne powiedzenie buddyjskie, “rozwój zaczyna się poza strefą komfortu”. Nie sposób nazwać odpowiedniego poziomu niepewności przez subtelność i mnogość czynników, które mogą na niego wpłynąć. Można natomiast wskazać działania, które czynione z należytą intensywnością, wpływają korzystnie na budowę kultury klanu zachowującej elastyczność i możliwość wprowadzania potrzebnych do rozwoju zmian. Dwoma podstawowymi działaniami są ciągłe rzucanie wyzwań i kult porażek.
Porażki, lub inaczej niepowodzenia są konieczne w rozwoju. Brak porażek oznacza, że ktoś (lub coś, np. organizacja) nie spróbował wyzwania, któremu nie był w stanie podołać. To z kolei może oznaczać, że nie ma pojęcia o tym na co go stać, lub że niepowodzenie jest perspektywą nie do zaakceptowania. Liderzy organizacji powinni oczekiwać, że ich pracownicy będą ponosić porażki, oraz że kolejne nie będą powieleniem błędów z przeszłości. Odwrotnie jak w przypadku stereotypowego urzędnika - pracownik, który się nie myli, nie próbuje. Ktoś, kto nie próbuje nie jest zaangażowany. W dojrzałej organizacji brak zaangażowania jest czymś obcym. Nie wystarczy jednak oczekiwanie odnoszenia porażek, należy zbudować kulturę, w której spektakularna pomyłka kojażona jest z ogromną nauką, jaka z niej płynie, ta z kolei jest pierwszym podstawowym oczekiwaniem liderów wobec pracowników - “Macie stawać się lepsi, w naszej grupie jest miejsce tylko dla tych, którzy wciąż się doskonalą. Oczekuję tego od Was, a Wy oczekujcie tego ode mnie”. Naturalnie, warto zbudować takie warunki pracy, w których błędy i pomyłki nie rzutują na zobowiązania firmy.
Odnoszenie produktywnych porażek, które przy okazji nie demolują przedsięwzięć komercyjnych, w które zaangażowana jest firma, jest możliwe jedynie wtedy, kiedy członkowie zespołu regularnie stają przed ambitnymi wyzwaniami. Niektórzy ludzie lubią zmaganie, inni mają tendecję do szukania stabilności. Z czasem kultura klanu dodatkowo ułatwia zachowania pasywne. Być może najważniejszym celem lidera jest właśnie rzucanie swoim pracownikom wyzwań, w ten sposób stymulując ich rozwój. Docelowo pożądaną jest sytuacja, w której to pracownik zgłasza się do lidera (szefa), że to czym się zajmuje go nie rozwija. Zdanie “mogę to dokończyć, ale może zróbmy tak, żeby moje następne zadanie było trudniejsze” to oznaka pragnienia wyzwań. Pełne emocji opowieści przy ekspresie do kawy o “spektakularnym crashu” czy “totalnym fuckupie”, w których sprawca nie występuje w roli piętnowanego to z kolei znak, że niepowodzenie w organizacji jest wartościowe. Powyższe objawy, kiedy występują razem, są czymś bez miar pozytywnym w kontekście budowania elastycznego klanu.


Posłowie, czyli od klanu do.. tymczasowości


Na rysunku 2 umieszczono czerwoną przerywaną strzałkę, wskazującą kulturę o typie tymczasowym, wyprowadzoną z klanu. Czynnikiem motywującym do tego przejścia wytypowano “innowacyjność”. Podsumowanie niniejszych rozważań to dobry moment do interpretacji tej notacji.
Należy bowiem zadać sobie pytanie, czy opisane wyżej metody utrzymania klanu nie zmieniają kultury na tyle istotnie, że nierzetelnym było by dalej nazywać ją klanem? Czy ciągła gotowość do zmiany, ciągła chęć ewoluowania stoi w zgodzie z archetypem klanu, ze skupieniem na wnętrzu organizacji i niemal rodzinnej atmosferze? Idąc dalej pojawia się pytanie, na które odpowiedzią jest wspomniana strzałka - w którą stronę w przestrzeni CVF przesuwa się organizacja, która realizuje opisane tu zabiegi na klanie?
Pozwalam sobie na tezę, iż w warunkach przyspieszającej zmiany klan najbardziej potrzebuje elastyczności i sprawności, które pozwolą firmie podołać nowym, nieznanym dzisiaj wyzwaniom i wdrażać na łonie organizacji innowację. Umiejętność reagowania na nieznane i pasja z jaką organizacja angażuje się w jego eksplorację upodabnia klan do adhokracji - stąd niepełna strzałka na Rys 2. Niepełna, gdyż klan nigdy na prawdę nie przebędzie tej drogi; powołując się ponownie na analogię do wieku, dojrzały człowiek nie stanie się znów dzieckiem. Może jednak nauczyć się zachowania umysłu dziecka, a więc bystrości, świeżości i zachłanności w angażowaniu się w nieznane.


[1] “The innovator’s dilemma”, C.Christensen 1997
[2] “Diagnosing and Changing Organizational Culture: Based on the Competing Values Framework”, K.Cameron, C.Quinn, Wiley (1999)
[3] “Leading change” - J. Kotter, Harvard Business School Press (1996)